Μαρτελάος, Αντώνιος

(Ζάκυνθος 1754 – 1818). Λόγιος και στιχουργός. Γόνος αριστοκρατικής οικογένειας, διδάχτηκε τα ελληνικά γράμματα από τον άλλοτε καθηγητή της Αθωνιάδος, Παναγιώτη Παλαμά, ενώ συγχρόνως φοιτούσε στο ιταλικό σχολείο της Ζακύνθου. Αργότερα ίδρυσε και ο ίδιος σχολείο, στο οποίο δίδασκε τα παιδιά των ποπολάρων δωρεάν, ενώ για τα παιδιά των αρχόντων ζητούσε υπέρογκα δίδακτρα. Στο σχολείο του φοίτησαν ο Σολωμός, ο Φώσκολος, ο Γουζέλης, πιθανώς ο Κάλβος, τα παιδιά του Κολοκοτρώνη κ.ά. Γνώστης των αρχών της γαλλικής Επανάστασης, όχι μόνο από τους Γάλλους πράκτορες που δρούσαν εκείνη την εποχή στα Επτάνησα, αλλά και από την έμμεση επαφή του με το κήρυγμα του Ρήγα, ο Μ. εκφωνούσε λόγους και σάτιρες για να στηλιτεύσει «τις κλεψιές και αδικίες» των ευγενών. Ιδιαίτερα από το 1797, όταν τα Επτάνησα περιήλθαν στους Γάλλους, ο Μ. έγινε μέλος της πολιτικής λέσχης των Ιακωβίνων της Ζακύνθου, μετέφρασε τη Μασσαλιώτισσα, έγραψε τον Ύμνον εις την περίφημον Γαλλίαν και τον αρχιστράτηγον Βοναπάρτην και πρωτοστάτησε στην καθαίρεση της αριστοκρατίας από τον «κυρίαρχον λαόν της Ζακύνθου». Όταν όμως το 1798 οι Ρωσοτούρκοι έδιωξαν τους Γάλλους από τα Επτάνησα, ο Μ. κατηγορήθηκε ως Ιακωβίνος, άθεος και αντάρτης και καταδιώχθηκε. Ύμνησε με στίχους την ίδρυση της Επτανήσου Πολιτείας (1800), ως προάγγελο της απελευθέρωσης του Γένους και το 1818 μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία, γεγονός το οποίο τον ανάγκασε να καταστρέψει την αλληλογραφία του και το προσωπικό του αρχείο. Ωστόσο περισώθηκαν διάφοροι πατριωτικοί και πανηγυρικοί του λόγοι, δύο ωδές στην αρχαΐζουσα, μία μελέτη του για τον Όμηρο, θρησκευτικοί ύμνοι, μεταφράσεις από τα ιταλικά (της Ελευθερωμένης Ιερουσαλήμ του Τάσο), επιγράμματα και αρκετοί στίχοι του. Αξιοσημείωτο είναι ότι ο Σολωμός δανείστηκε από τους πατριωτικούς στίχους του Μ. αρκετές φράσεις και εικόνες, τις οποίες ενσωμάτωσε στον ποίημά του με τίτλο Ύμνο εις την Eλευθερίαν.